АНЫҚ ЕМЕС ЛОГИКА ЖӘНЕ КЛАСТЕРЛІК ТАЛДАУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП, КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН БОЛЖАУ

Артем Быков; Акнур Ембердиева; Н.Дауренбаева; А.Нұрланұлы

doi:10.54309/IJICT.2025.24.4.007

ХАЛЫҚАPАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ЖӘНЕ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖУРНАЛЫ

АНЫҚ ЕМЕС ЛОГИКА ЖӘНЕ КЛАСТЕРЛІК ТАЛДАУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП, КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН БОЛЖАУ

Авторлар

А.Быков Муромский институт (филиал) Владимирского государственного университета https://orcid.org/0000-0002-9563-5185
А.Ембердіева ХАТУ
Н.Дауренбаева докторант, магистр, ассистент-профессор, Компьютерлік инженерия кафедрасы, Халықаралық Ақпараттық Технологиялар Университеті, Алматы, Қазақстан
А.Нұрланұлы

##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:

https://doi.org/10.54309/IJICT.2025.24.4.007

Кілт сөздер:

қаржылық жағдай,, банкроттықты болжау,, бұлыңғыр логика,, тиістілік функциясы,, кластерлеу, эквиваленттік сыныптар, ұқсастық қатынасы.

Аңдатпа

Маңызды белгісіздік жағдайында жұмыс істейтін күрделі құрылымдалған экономикалық жүйелердің көрсеткіштерін талдау, қандай да бір толыққанды статистика болмаған кезде немесе зерттелген көрсеткіштердің қатарына қаржылық емес деректерді қосу қажет болған жағдайда, қаржылық жағдайды талдаудың арнайы әдіснамалық құралдарын қолдануды талап етеді. Шешілетін мәселелерге сәйкестігін дәлелдеген осындай құралдардың бірі – бұлыңғыр логика теориясының математикалық аппараты. Бұл тәсіл экономикалық көрсеткіштердің өзгермелілігі мен белгісіздігіне бейімделуге мүмкіндік береді, әсіресе қаржылық дағдарыстар немесе тұрақсыз макроэкономикалық жағдайлар кезінде кәсіпорындардың қаржылық жағдайын бағалауда маңызды рөл атқарады.

Кез-келген экономикалық жүйелерді аналитикалық қамтамасыз етудің негізгі қаржылық аналитика әдіснамасы болып табылады, әдетте әр түрлі белгісіздік жағдайында қаржылық жағдайларды тану және болжау құралдарын қамтиды. Ұсынылған әдістеме кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауға бағытталған және екі негізгі процедураны қамтиды: тиесілілік функцияларын қалыптастыру және қаржылық жағдай индикаторларының кеңістігінде кластерлеу. Әдістеменің эксперименттік зерттеулері көрсеткендей, екі кластердің біріне (қалыпты немесе банкроттыққа дейінгі күй) жатқызудың сенімділігі нейрондық желі әдістерімен салыстыруға болады. Сонымен қатар, сарапшыларды тарту арқылы тиесілілік функцияларын құру мүмкіндігі әдістеменің артықшылықтарының бірі болып табылады, өйткені ол қарама-қайшы, толық емес деректер мен белгісіздік факторлары жағдайында сенімді нәтижелер алуға мүмкіндік береді.

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, ұсынылған әдістеме дәстүрлі қаржылық талдау әдістерімен қатар қолдануға қолайлы және кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының өзгеруін жоғары дәлдікпен болжауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, әдістеменің бейімделгіштігі оны әртүрлі экономикалық контексттерде қолдануға мүмкіндік береді, бұл оны әмбебап және практикалық тұрғыдан тиімді құрал етеді.

##plugins.generic.usageStats.downloads##

##plugins.generic.usageStats.noStats##

Автор өмірбаяндары

А.Ембердіева, ХАТУ

магистр ВТиПО, , «Компьютерлік инженерия» кафедрасының сениор-лекторы, Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті

Н.Дауренбаева, докторант, магистр, ассистент-профессор, Компьютерлік инженерия кафедрасы, Халықаралық Ақпараттық Технологиялар Университеті, Алматы, Қазақстан

PhD, «Компьютерлік инженерия» кафедрасының ассистент-профессоры, Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті

Жүктеулер

Жарияланды

2025-11-15

Дәйексөзді қалай келтіруге болады

Быков, А., Ембердиева , А., Н.Дауренбаева, & А.Нұрланұлы. (2025). АНЫҚ ЕМЕС ЛОГИКА ЖӘНЕ КЛАСТЕРЛІК ТАЛДАУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП, КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН БОЛЖАУ. ХАЛЫҚАPАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ЖӘНЕ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖУРНАЛЫ, 6(4), 114–135. https://doi.org/10.54309/IJICT.2025.24.4.007