ХАЛЫҚАPАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ЖӘНЕ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖУРНАЛЫ

ҒЫЛЫМИ МАҚАЛАЛАР ЖАЗУ КЕЗІНДЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ЕРЕЖЕЛЕРІ

Бұл құжат ғылыми жұмыстардың ашықтығын, әдептілігін және дұрыстығын қамтамасыз етуге бағытталған ғылыми мақалалар жазу кезінде жасанды интеллект (ЖИ) құралдарын пайдалану қағидаларын белгілейді. Заманауи жасанды интеллект технологиялары зерттеушілерге деректерді талдауға, процестерді автоматтандыруға және өнімділікті арттыруға жаңа мүмкіндіктер береді. Десек те, оларды қолдану академиялық нормалар мен ғылыми адалдық принциптерін қатаң сақтауды талап етеді. Осы ереже жасанды интеллектті жауапкершілікпен қолдануға, тәуекелдерді азайтуға және ғылыми жарияланымдардың жоғары сапасын қолдауға, зерттеу нәтижелеріне деген сенімді нығайтуға және халықаралық және республикалық нормалар мен стандарттарды сақтауға басшылық етеді.

Осы ережелердің мақсаты: ғылыми мақалаларды дайындау, жазу және жариялау процесінде жасанды интеллект құралдарын пайдалану кезінде ашықтықты, әдептілікті және ғылыми дұрыстығын қамтамасыз ету, сондай-ақ ғылыми зерттеулердің жоғары сапасын қолдауға ықпал ететін ұсынымдар белгілеу.

Авторлар, журналдың редакциялық алқасы және рецензенттер осы ережелердің сақталуына бірлесіп жауап береді. Ереже жасанды интеллект технологияларының дамуына және ғылыми қызметте жаңа сын-қатерлердің пайда болуына қарай қайта қаралатын және жаңартылатын болады.

  1. Жасанды интеллект құралдарын қолдану этикасы:

1.1.Жасандыинтеллектқұралдарынқолдану кезінде,деректердіталдау, мәтінжазунемесебасқамақсаттарүшінпайдаланылса, ғылымимақаладаашықкөрсетілуікерек.

1.2.Жасандыинтеллекттіқолдануавторлардыматериалдыңтүпнұсқалығыменсенімділігі үшін жауапкершіліктенбосатпайды.

1.3.Ғылымизерттеунәтижелерініңмаңыздылығын асыра көрсету үшіндеректердіманипуляциялау, нәтижелерді қолдан жасау немесеақпараттыбұрмалауүшінжасандыинтеллектқұралдарынпайдалануғатыйым салынады.

1.4. Жасанды интеллектті пайдалану авторлық құқықты, этикалық нормаларды және ғылыми адалдық принциптерін, соның ішінде жасанды интеллект жасаған мәтіннің кездейсоқ қайталануын бұзбауы керек.

  1. Жасанды интеллектті қолданудың ашықтығы:

2.1.Басылымавторларымақаланыдайындаудақандайжасандыинтеллектқұралдарықолданылғанын және нақты қай кезеңде(мысалы,мәтін құру, деректердіөңдеужәнеталдау, кескінжасаужәнет.б.)көрсетуікерек.

2.2.Мақаланыжариялаукезіндеавторлардыңшығарманың қай бөлігінқолмен,алқайсысынжасандыинтеллектқолданғанынақтыкөрсетілуікерек.

2.3.Мақаланыңмәтініне(мысалы,"Алғыс"бөліміне)жасандыинтеллекттіңзерттеуге қосқан үлесінсипаттайтынақпараттықосуқажет.

2.4. Жасанды интеллект арқылы жасалған кез келген мазмұнды деректерді немесе контекстті дұрыс түсіндірмеу қаупін болдырмау үшін авторлар тексеруі және одан әрі тексеруі керек.

  1. Автордың жасанды интеллектті пайдаланудағы жауапкершілігі:

3.1.Авторларбасылымныңбарлықаспектілеріне(сапа,сенімділік,этика),соның ішінде жасандыинтеллектарқылыжасалғанүзінділергетолықжауап береді.

3.2Жасандыинтеллектқұралдарыавторлықсалымдыалмастыруретіндеемес,теккөмекшіресурсретіндеқолданылуыкерек.

3.3.Жасандыинтеллектқұралдарыменалынғаннәтижелердізерттеудіңбірегейлігінқамтамасыз ету үшінавторлар міндетті түрде бейімдеп, нақтылауы керек.

3.4.Авторларжасандыинтеллекттіпайдалануғабайланыстыбарлықлицензияларменавторлыққұқықтардысақтауыкерек.

3.5. Жасанды интеллектті пайдалану ҚР нормативтік актілерін, зияткерлік меншікті қорғау туралы заңдарды, сондай-ақ университеттің ІНҚ-н бұзбауы тиіс

  1. Жарияланымдардың түпнұсқалығын тексеру:

4.1. Ғылыми журналдың редакциясы басылым мәтіндерінің бірегейлігін, соның ішінде жасанды интеллект арқылы жасалған деректер мен фактілерді талдауды тексеру үшін арнайы құралдарды пайдалану құқығын өзіне қалдырады.

4.2. Ғылыми журналдың редакциясы сараптамалық бағалау немесе жарияланымды рецензиялау барысында жасанды интеллект құралдарын қолдану туралы қосымша ақпарат сұрату құқығын өзіне қалдырады.

4.3. Егер жасанды интеллект құралдарын пайдалану туралы ақпарат көрсетілмесе, журналдың редакциясы мақаланы қабылдамау құқығын өзіне қалдырады.

4.4. Ғылыми мақала жазу кезінде жасанды интеллект құралдарын пайдалану ережелерін бұзушылықтар анықталған кезде ғылыми журналдың редакциясы зерттеуді пысықтауға немесе жариялаудан бас тартуға қайтару құқығын өзіне қалдырады.

  1. Ғылыми басылымның авторлығы:

5.1. Авторлық зерттеуге интеллектуалды үлес қосқан және оның мазмұнына жауап беруге дайын жеке тұлғаларға ғана тиесілі болуы керек.

5.2. Жасанды интеллект мақала авторларының қатарында көрсетілмеуі мүмкін, өйткені ол жеке тұлғаларға тән құқықтар мен міндеттерге ие емес және ғылыми нәтижелерді түсіндіру немесе жауап беру қабілетіне ие емес.

  1. Деректердің құпиялылығы:

6.1. Жасанды интеллектті пайдаланған кезде, әсіресе құпия немесе жеке ақпаратпен жұмыс істегенде, деректерді қорғау нормаларын сақтау қажет.

6.2. Жасанды интеллектті қолдану деректерді қорғау жөніндегі халықаралық және республикалық нормалардың талаптарына сәйкес келуі тиіс.

  1. Авторларға арналған ұсыныстар:

7.1. Жасанды интеллект құралдарын ғылыми жарияланымды дайындаудың келесі кезеңдерінде қолдануға болады:

- әдебиеттерді іздеу (ғылыми жарияланымдарды автоматты түрде іздеу, құрылымдау және талдау, аннотация, түйіндеме немесе таңдалған тақырып бойынша мақалалардың қысқаша мазмұны);

- деректерді талдау (деректердің үлкен көлемін өңдеу, үлгілерді іздеу және трендтерді анықтау, деректерді визуализациялау және түсіндіру үшін ML және DL әдістерін қолдану);

- зерттеу нәтижелерін сипаттауға және түсіндіруге көмектесу (зерттеу деректері негізінде сызбалар, графиктер, кестелер мен диаграммалар құру, авторлар алған нәтижелерді сипаттауға көмектесу, болашақ зерттеулерге бағыттарды анықтау);

- пішімдеу (дәйек сөзбен және библиографиямен жұмысты автоматтандыру, мақаланың құрылымын, жарияланым көлемін және пайдаланылатын шаблондардың баспа талаптарына сәйкестігін тексеру);

- мәтінді аудару және редакциялау (контекст пен ғылыми терминологияны сақтай отырып, ғылыми мақаланы бір тілден екінші тілге аудару, ғылыми жарияланымдар мәтінінде қолданылатын терминдер мен тұжырымдарды біріздендіру, грамматикалық, орфографиялық және пунктуациялық қателерді түзету, мәтіннің оқылуын жақсарту және т.б.).

7.2. Ғылыми гипотезаларды, қорытындыларды қалыптастыру және ғылыми нәтижелерді шығару үшін жасанды интеллект құралдарын пайдалануға тыйым салынады.

7.3. Жасанды интеллект құралдары этикалық немесе әдіснамалық нормаларды айналып өту үшін пайдаланылмауы керек.

7.4. Басылымдармен жұмыс жасауда қолдануға болатын жасанды интеллект құралдарының мысалдары:

- ChatGPT, Jasper AI-мәтін құру және редакциялау үшін;

- EndNote, Zotero-библиографиямен жұмыс істеу үшін;

- Tableau, Python (pandas модульдері, matplotlib)

- деректерді талдау және визуализациялау үшін;

- Grammarly, DeepL-мәтінді тексеру және аудару үшін.